Potomitan

Site de promotion des cultures et des langues créoles
Annou voyé kreyòl douvan douvan

Nwèl 2014 é joudlan

On nwèl a Gouvènè Soren
Dapré Rènéfa.

Hector Poullet

 

Sa pasé an 1941 oben 42, an pa ka byen sonjé, an sav an té ni 16 lanné si tèt an-mwen, kidonk sé 1941. Sé mériken-la té ka fè on blokis toutalantou sé péyi-lilèt an-nou la, jòdi yo té ké kriyé sa on lanbargo, kivédi yo té ka opozé pon bato ni rantré ni sòti an Gwadloup. Soren té ka fè moun maché alabagyèt, dwèt kon pikyèt é lè ou pa té dakò pa té ni zafè a tribinal sé té fouré-w  dirèk lajòl an Fò Napoléon a Tèdho.

Chak fanmi té ni on kat ravitayman pou yo fè konmisyon é té fo toutmoun, tout lékòl, planté manjé é pwan swen a tout pyébwa. Sé té pòté mannèv pou fè lasanblan viv. An ka sonjé, sa té rèd pou trapé on kyé a mori, on aransò mèg, on dèmi kadliv luil, alòkifè Soren té mandé planté pistach, planté koko, planté zaboka pou fè luil. Dayè pou yonn pa té ni zafè a démokrasi kon jòdila, pa té ni zafè a voté pou élèksyon a mè, sé Soren limenm a-y té ka nonmé moun pou i té mété mè a komin-la. Mi sé on nonm konsa i té ké mérité nou ni jodi-jou pou fè lajennès maché kon rat si lign!

Alòsépoulòsdonk Soren té nonmé misyé Moris Diplési, on blan-péyi propriyétè bitasyon Katanmèl la nou yé la, i té nonmé-y mè Sentàn. An touvé-mwen viv istwa-lasa padavwa papan-mwen té jérè asi bitasyon Katanmèl é i té ka rakonté-nou tousa Diplési té ka di-y, mé défann répété.

Kidonk pè Diplési té mè Sentàn dépi on lanné, é pou Nwèl lanné-lasa i envité Soren vini a Ffrench la i té ni onlòt bitasyon asi Sentàn pou pasé on Nwèl adoumanman.

Marché-nwè té défandi é pè Diplési té oblijé ba gouvènè-la manjé anni daré Gwadloup oben déserten manjé-boutik ou té pé byen malman trapé adan sé lolo-la.

Pou konmansé manjé-la yo sèvi on salad kyè a koko! Soren manjé épi i di:

– C’est excellent! Qu’est-ce que c’est?

Pè Diplési réponn:

– C’est du cœur de cocotier!

Soren pa di hak, i byen manjé, toutmoun-la byen bonbansé é Soren, fanmi a-y é tout bannélo a-y dòmi a Ffrench.

Landèmen bonmaten Soren mandé pè Diplési:

– Le cœur de cocotier que nous avons mangé hier, vous pouvez me montrer l’arbre sur lequel on l’a pris?

– Mais bien sûr! Venez!

E pè Diplési menné Soren koté pyékoko-la yo té koupé pou pwan kyè a-y pou té ba gouvènè-la manjé.

Lè Soren vwè pyékoko-la yo té koupé la i di:

– Quel âge il pouvait avoir ce cocotier?

– Environ deux ans.

– Eh bien monsieur Duplessis vous aurez deux ans de prison au fort Napoléon! Comment! Je demande à la population de planter des cocotiers et vous vous permettez d’en couper un déjà âgé de deux ans!

Soren di chofè-la:

– Allez me chercher les gendarmes pour qu’ils emmènent ce monsieur dans un premier temps à la geôle de Sainte-Anne. Nous le ferons transférer plus tard.

E lèwgadé Soren ba toutmoun do é li èvè bannélo a-y pwan chimen Bastè.

Déotwa jou aprèsa, lè maren a Lajàn vini chèché pè Diplési pou té menné-y alé, tout popilasyon Sentàn lévé pou fè onsèl gawoulé. Kifè Soren voyé on kab ola i té ka di lapenn pa té vo, lésé misyé Diplési, mé i pa té mè ankò.

Pè Diplési viré Katanmèl ka chigné pou rakonté papan-mwen istwa-lasa é sé konsa an touvé-mwen sav sa.

– Rènéfa an kay maké sa pou moun konnèt.

– Maké si ou vlé, mé pa maké non an-mwen.

Hector Poullet

étoile   filao-étoile  étoile
Sur Potomitan et ailleurs

 Nwèl 2014