Potomitan

Site de promotion des cultures et des langues créoles
Annou voyé kreyòl douvan douvan

Contes créoles

Papa Bwa rankontré Ti Jenn

Stachytarpheta jamaicensis
Vèvenn karayib, Stachytarpheta jamaicensis, Verbenaceæ, purgative, sédative... Photo F.P.
Ti Jenn rété adan yon vilaj ki yo ka kriyé Blanchichéz, épi granmama-i, granmama Ti Jenn té byen kounou adan tout vilaj-la paski li ni gwo konnèsans asou wèré-zèb. Toulèjou, granmama té la pou édé népòt moun ki té bizwen-li, épi granmama pa janm mandé yon lapri. Akoz-sa, tout moun an vilaj-la kriyé-li “Éya” ki signifyé “maman” sété yon tradisyon adan Trinidad pou voyé tout konnèsans asou djéwison ki an Kwèyòl yo ka kriyé “lézèb” bay maman pou tifi épi tout moun aksèpté sa. Ti Jenn té trè dosil épi li enmen aprann tout plant-la ki an forèt-la; li té vlé anprann tout bagay asou nèti épi sékré ki-i  séré, i  té yon dézi ki Ti Jenn pa pé kontrolé é granmama-i rématjé sa. Sa sé sanm sa pli konnèsans ki Ti Jenn jwenn asou nèti, pli késyon rivé. Souvan li antwé adan forèt, paski-i enmen entouwé pa nèti épi tout bèlté-i.

Chak fwa Ti Jenn té adan forèt-la, li plito jwé bò sè kaskad-la ki pwè mitan forèt-la; paski-i té enmen mannyè ki glo-a té wouzé pandan li tonbé anlè sè kaskad-la. Kilè glo-a tonbé, i ka tonbé anlè sè wòch-la ki anba-i. Li té ni yon gwo wòch adan milyé basen-an ki té fomé anba sè kaskad-la; i té-la Ti Jenn té ké asiz an tout silans épi kouté tout sonn bwa-a. Osi Ti Jenn té enmen mété pyé-i an glo-a épi gadé pandan ti-pwason djidjiri-a ka fè zizi kom si kom sa. Li pa ka komprann kisa i té yé, mé sè kaskad-la té ni yon mistik ki-i pa pé komprann. Yo, i sé sanm sa yo té ka kriyé ba-i, épi sa plenn tché-i évé anpil tritis; mé ankò Ti Jenn rétounen sété yon lavwa sòlité ki fè Ti Jenn anvi pléwé.

Yon jou, granmama Ti Jenn té voyé-i antwé bwa-a pou samblè bwa pou fè chabon pou kwit, li té avanjou é lè adan bwa-a té fré. Pandan li té ka samblè bwa-a, Ti Jenn tann lavwa mistik anko mé fwa-sala lavwa kriyé Ti Jenn pa non-li.  Dousman, lawwa-la kriyé ba-li, “Ti Jenn bèl tifi, souplé pa kité-mwen isi-a” lavwa-a fè Ti Jenn pè paski li pa konnèt kikoté lavwa mistik té ka sòti. Vitman Ti Jenn samblè tout bwa-a ki li té ni épi tounen viré pou vilaj-la, lè Ti Jenn rivé lakay-li, li wè granmama-i ka asiz déwò. Granmama Ti Jenn té wè-i épi-i di “yich-mwen, sa ki fè’w” an tou éfwa, Ti Jenn di “mwen tann yon vwa pandan mwen té adan bwa-a pwè pyébwa Lélé, i té ka mandé “mwen pa kité-i la” granmama Ti Jenn gadé-i fonman. Lè-i fè sa; li wè ki pè Ti Jenn pè. Éya di Ti Jenn “vini épi mwen mon chè, fo nou kozé” tout sa ki pasé Ti Jenn bazodi, gramama sizé-i  pa bra  épi  yo antwé adidan lakay-la ansanm. An  kolé, Éya di Ti Jenn “lavwa-a ki’w tann sé pou djombi-a ki ka kondwi forèt-la, fo pa ou rétounen  a laplas-sala; és ou komprann-mwen?” Ti Jenn di wi épi pou lontan li pa rétounen sè kaskad-la.

Sè lanné-a pasé, épi Ti Jenn  gwandi an lasajès é bèlté. Ti Jenn té aprann tout sa ki granmama-i té konnèt évé diligens épi dosilité. Lè Ti Jenn rivé séz anè,  li koumansé travay Blanchiséz; travay-la fè-i pa pé visité sè kaskad-la ki-i enmen. Magwé tout sa fè-i très, li konnèt fò-i travay paski granmama-i té vini pli vyé épi bizwen yon moun édé-i. Ti Jenn éséyé épi tout lafos-li pou bliyé sè kaskad-la mé tout sa pa fè ayen, pli fos li mété, pli fò kriyé sè kaskad-la vini. Délè, lè lanwit-la tonbé Ti Jenn té ké rèvé sè kaskad-la.  Adan rèv-li, li té ké swiv lavwa-a an forèt-la épi rivé pyébwa  Lélé jiskatan wè fòm yon nonm fè zizi an forèt-la ki étouwé sè kaskad-la. Ckak lanwit, mistik rèv-la rétounen, épi tibwen tann Ti Jenn té trè pè. Yon nwit, pandan Ti Jenn té ka dòmi yon bèl aronm  antwé lakay-la. Pafoum-la fè Ti Jenn lévé, ka jouwi ki bon li té bon. Talè, pafoum-la té ka kontrolé Ti Jenn, i té menen-li pati lakay-li vèz bout forèt-la, Ti Jenn maché lwen épi pli lwen adidan forèt-la jiska li-rivé gwo pyébwa Lélé-a ki pwè sè kaskad-la majéstik. Lè Ti Jenn rivé tout pafoum-la disparèt épi Ti Jenn riprann kondwi  kò-li. Ankò Ti Jenn té bazodi, paski-i pé sonjé sa li kouché an kabann-li; mé-i pa pé sonjé ki mannyè-i rivé isi-a.

Forèt-la té fwèt épi nwè pandan lanwit-la, lalin té plenn é té ka jété yon èkla mistik asou sè pyébwa-a épi sè kaskad-la. Ti Jenn gadé toupatou-li, mé-i pa wè pyès pèsonn. Magwé-i té pè, Ti Jenn mété kouraj pou hélé yon moun  édé-i an lanwit-nwè adan forèt-la. An tout pè-li Ti  Jenn kriyé “bonjou és yon moun-la” mé ankò li pa résiwa yon réspons aprè tout sa lapè sizé tout kò-li. Li tann kont sou lèspwi-mal ki viv an forèt-la. Li ni gwo lapè pou “Owo” ki enmen dépéché moun. Ti Jenn éséyé jwenn vilaj-la, mé forèt-la ka chanjé pandan lanwit-la épi-i pé pa jwenn chimen-an. Bazodi, fwèt épi éfréyé Ti Jenn woulé bò pyébwa Lélé-a  épi koumansé pléwé.

Pandan Ti Jenn té ka pléwé, li lévé tèt-li épi wè yon limyè mistik ki té ka sòti pyébwa-a. Limyè-a té ka grandi épi grandi  jiskatan tout pyébwa-a té ka kléwé fò. Vitman, Ti Jenn lévé épi koumansé kouri sòti pyébwa-a. Pyébwa koumansé chanjé fòm-li, sa fè Ti Jenn bazodi ; bwa té ka piti-piti. Tout bra-i té ka kousoumé ansanm pou fè lanmen épi dwèt épi tout fèy-la té ka tonbé latè-a. Rasin  lévé épi yo kousoumé ansanm pou fè janm, pyé épi zòtèy-la. Koukò pyébwa-a tounen yon pwatwin pandan tèt bwa tounen tèt épi fidji é chivé-a.  Ti Jenn té ni gwo lapè, sa fè i pè kriyé amwé ; lè twansfomasyon té fini, yon gwo gwo moun té la douvan-li. I té misklé épi i té ni bwank i té plis bèl pasé tout moun ki maché latè bondyé.

Sanzatan, Ti Jenn konnèt ki moun i té yé, “Papa Bwa!” li gadé Ti Jenn an blanzyé-li, fè yon souri bay-li épi-i di “wi manmzèl, sé mwen Papa Bwa” Ti Jenn té anvi di pli mé Papa Bwa anpéché-i pou i kontinyé palé, i di “mwen té ja gadé’w dépi an tanlontan , ou anvi kousoumé épi nèti . ou anvi  sav tout sa ki adan bwa-a, és sa vrè?” Ti Jenn pa pé kwè sa gwan “Mèt Bwa-a” té ka palé bay-li mé yon lavwa fèb sòt bouch-li. Lavwa Papa Bwa té sonné an forèt-la toupatou menm kon tonnè. Malgwè sa i té souri lè i palé, i di konsa “mwen wè sa ou gwandi épi bèté ki pasé tout kréati bondyé-a. Sé lavwa-mwen  ki té ka kriyé’w, sé mwen ki  voyé rèv-la ba’w lè ou dòmi. Mwen té ka gadé’w chak fwa ou vini pou jwé bò sè kaskad Mamam Dlo-a, mwen désidé montwé’w tout sékré forèt-la. “Si mwen fè sa fò’w mayé-mwen. Ti Jenn katjilé tout sa i di épi mandé-I “mwen ké wè granmama-mwen ankò?” Papa Bwa di “ non, si ou vlé aprann tout sa ki mwen sav, fò’w kité lézòm épi vini épi mwen adan lémond nèti” Ti Jenn konnèt sa I té santi adan tché-i  li di ”wi mwen ké vini épi-ou.” sa fè Papa Bwa trè kontan, I di pwan lanmen-mwen épi ou ké vini lawen forèt-la. Apwé sa, yo dispawèt ansanm andan yon limyè bwilyan.

Bonmaten pwochen, Éya lévé épi wè sa Ti Jenn pa té an kabann-li, li chéché toupatou adan kay-la mé I pa jwenn Ti Jenn. Éya désidé alé lakay vwazen pou yo édé-I,  an yon ti-moman, tout moun an vilaj-la té déwo ka chéché Ti Jenn; yo chéché toupatou mé ankò pyès moun pa pé jwenn-li. Malgwé sa, Éya pa vlé awété chéché, chak jou bondyé fè jou, Éya lévé chéché Ti Jenn. Éya chéché jou apwé jou apwé jou san  yon ti gout chans. Tou sa ki té pasé valé Éya si tèlman li pa té ka manjé épi sa fè-I trè malad.  Tout moun an Blanchichéz té ka gadé ki malad I té malad, pandan tout sa té ka pasé, Ti Jenn té ka gadé, tout zanimo-a té ka di Éya malad, I ké mouri bonè, sa té ka raché tché; Papa Bwa wè sa Ti Jenn pa té kontan, akòz li enmen Ti Jenn I di kon sa “mwen ké kité’w viré vilaj-ou pou wè gwanmaman-ou fò-w di sa ou séf” Ti jenn konstaté. Yon jou adan yon rèv Ti Jenn pawèt gwanmaman-li épi di kon sa “gwanmaman, mwen pa mò, mwen ni bon santé é yon bon lavi, mwen sé lawen bwa-a; Papa Bwa mayé-mwen. I pa ka maltrété mwen épi I montwé mwen zanmimo ki pyès moun wè. Dépi mwen rivé isi mwen ni gwo konèsan pou djéwi tout maladi épi tout obiya. Mwen enmen’w Éya, pa pléwé pou mwen, mwen séf, mwen séf, pa traka pou mwen” Apwé sa Ti Jenn dispawè épi rèv-la rivé bout. Ti Jenn pa rété adan forèt-la pou toutann, li viré lémond lézom, mé sa sé yon lòt listwa pou yon lòt tan……   

Maché byen, gadé djombi!

Viré monté