Potomitan

Site de promotion des cultures et des langues créoles
Annou voyé kreyòl douvan douvan

Woch Dianman Kreyol
(Flè Banbou)

Dominique VELASQUES

«Le plus modeste poème écrit dans une langue vernaculaire est un joyau éternel.»
CHEIKH ANTA DIOP

BATA !
RAS MWEN SE RAS
BATA ! ! !

Twa ti grenn isi
dé gout an sa
yon chay adan tala
«h’onk h’onk h’onk !…men sa’w pé konpwann en, Hf’nk!»

èk tjek dot lavi mwen né san konnet...

(…)

mwen wè Difé
                    èk kriyé
                                        Anmwé
                                                an foufoun vlenn lanvè
                                                    an bèl lilèt manti-mantè
                                                an tout touf fèy
                                                    an bèl konté anba fè’y
                                                an foufou sôlda
                                                    an konpè fonmi wouj nwa
                                                an toutoun tou
                                                    an lanmizè lou cho long men èk dou
                                                          èk
                                                an foutou bwasèk
                                                    an titim san douvan-dèyè

«A-a ! oum-hou!»
«Aaaaa !… an han ! …»
«enben wè, kon nou di en, Iiiii… èk èk èk…»

èk mandé mwen kisa ankô...

              AN SEL KALTE MODEL PELA MALZOREY SAN PYES KALTE SIKRE ! ! !

mi mwen mi !
mi sa mwen yé mi !
mi ki moun mwen yé mi !

(…)

Dépi
              Mwen toupiti mwen to piti !
              Mwen maté mwen to piti !
              Mwen lévé mwen to piti
              Mwen hélé mwen to piti !

sa mwen fè mwen konnèt

                             sa ki mwen ?
                             sa ki rivé mwen ?
                             sa ki ranfouné mwen ?

Tjip hay !

              «Sa ou pa konnèt pi gran pasé’w !»
              «Pa chèché konpwann ayen !»
              «Ou kay tounen panyen !»

Honk!

Sé sa yo di !
Sé sa yo kwè !
Sé sa yo konpwann !

Men es sé sa ki sa ! ?

              «Hen wi, fout !»

                            «anni
                                   lévé lè’w lévé
                                   manjé plen bouden’w
                                   bwè  lérèstan fal ou
                                   pisé   fôs   koko’w
                                   kaka   laji  bonda’w
                                             èk
                                   dômi  kont  dômi’w»

              «sa’w lé ankô, non ! ?»

                                     mi yo mi
                                     mi sa yo sélé mi
                                     mi sé sa yo mandé mi
alò sé sa gangan nou kité ba nou, alò ?
alò sé lanmen sal taa yo lé nou pwan, alò ?
alò sé sòti an an sann pou rantré an difé, alò ?

                                     MANTI-YO ! ! !

Pas
     An vérité
                  Tout lo fè-wol taa
                              Tout lo padon-mèsi taa

                                     Sé té san
                                                 konté Modisyon !
                                     Sé té san
                                                 kouté Djab !
                                     Sé té san
                                                 kanté Apalézôt !

PAS, SA VRE ! ! !
                                      SA PIS KI VRE ! ! !
                                                 mwen wè’y an dé kokozyé’y !
                                                                                        Abolay
                                                 mwen santi’y anba lanmen’y !
                                                                                        Tanbou Sa a
                                                 mwen tann’i klen’en owon pat li !
                                                                                        kokochenn-an
                                                 mwen flaté londè’y afon kalnen’y !
                                                                                        zenzen-an
                                                 mwen pwan lanvi’y anba lang-li !
                                                                                               Tafya-a
                                                             èk
                                     vyé kongo zié blé a anni halé mwen pa zel
                                                 djôl-li lonjé-souflé
                                                       ouh’f
                                                           ouh’f
                                                      ouh’f
                                                           ouh’f
                                                     (pa dé kou !)
                                                 an touzorèy mwen
                                   avan lang-li lésité an danma
                                                     nanni
                                                          anlè kalbèch-mwen ba mwen
                                                                                                        …apréki
                                                     i viré bésé dé zié’y dousman
                                                                                    an manniè chimérik
                                              anmizi-anmizi pat-li glisé-viré-ladjé mwen
                                                                        èk
                                                                                         i anni tonbé dèd blo !
                                                                                                   anlè kouch-la
                                                                        dwet douvan mwen…
èk sa vré tou ! ! !
                            man wè yo
                                       man pis ki wè yo
                                       yonn doubout yonn douvan lot
                                       akondi an siklòn sann épi sitwon
                                                  ek
                                                  padan an tonnèdidié d’tan
                                                  sé té zépôlansyèl !
                                                  sé té kouwanfou !
                                                  sé té zéklènanzié !

                                                  ek épi
                                                      KLAW !
                                                  an sel plakata miks té plontonnen atè-a
                                                      sé té
                                                            tonbéanzo !
                                                      sé té
                                                            tjôkantèk !
                                                      sé té
                                                            grijiatè !
                                                  akondi an ladja mangous épi sèpan
                                                      ek
                                                    pa lot bò an pies koté
                                     zédjui an siflet té anni trigidi an nwèsè-a

                                             èk épi BA !
                                                                PAYAW !
                                                                                                            PO !

                                     An moun anni kriyé an sel kriyé ! ! !
                                     mwen menm pa konpwann
                                     mwen anni wè’y tjansé an kalzyé fèmen !
                                     mwen santi zo’y klatjé anba bôljounou’y !
                                     mwen lanvi an kalot san’y volè sigré djôl mwen !
                                     mwen tann jounou’y goudi atè, tèt li pann an syèl !
                                             mo flaté djèl-li an Aaahss ! ! !

                                                                  ek épi
                                                                  Blo !

                                  épé kasket a méday flanban kouwi-tonbé blé anlè’y
                                      yo goumen-dégridi ponyet-li dri anba an mòdan zékobel
                                             ek
                                             yo trennen’y alé atè akondi an patjé rad sal…

                                             lespri-mwen rété an bililik
                                                           kò-mwen, red kon bwonz
                                                           èk épi,
                                                           (owala mwen réyalizé)
                                                       mwen chapé kouwi an sel kouwi ka kriyé :

                                                                                                   ANMWE, DIFE MO ! ! !
                                                                                                              DIFE MO ! ! !
                                                                                                              DIFEE MoooOO ! ! !

                                             moun kouri-vini-wè sa ki pasé
                                             moun ! moun ! moun ! moun !
                                                        moun fè
                                                        moun di
                                                        moun sanbwi
                                                 bagay moun pa janmen wè…

« sa’w ka palé laa ? »

« sa ki moun-taa ?»

« sa ki di’w sa ?»

« hen non, monhè !... »

(…)

ajôlman, dépi’w wouvè djôl-ou
fidji tout moun dwôl
djôl tout moun pa sa dékoud
                                                oben
                                                        lapo friyapen yo
                                                        ka anni pati-fè rafal
                                                        akondi lanm kouto chien anba pawol-manti
                                                                                                 anba lafèsanbwi…
tjip, dan-mwen mol
                                                          bouyon san pwa...
(...)
poulos, tjè-mwen toujou boulouwé-alé van !
                                 pa asou kréto tet mòn désèktitid-mwen
                                 an manniè pou chapé anba rel rannézon rek réyalité-mwen :
an gran piti ti nasion moun
                  ki pa nôz fouti sispann séré londè charony-li dèyè an londè losyon rapôté
                  ki pa nôz fouti rété vôlè koulè’y anba dousin an lapoud blenmi
                  ka séré
                  ka rété la éti yo maré’y
ka viv ek déviv
                         toupiti
                                  akondi
                                       an vèwmin kaka anlè an bouch pen !
                                       an vonmi chyen yo liché èk viré liché jik a pa sa ankò !
                                       an andéwò san pies andidan !

                                        pou di tout an sel blo
                                               an gran piti ti nasion moun
                                                                ki ka koké san’y pa sa koké

lidé-a ka toumanté lespri-mwen
                                       akondi an vè-soley ka dansé lakalenda lajounnen kon lannuit,
                                                                                                               an toubouyon djôl
                                                                                                               an folman kaka
                                                                                                               dis dwet atè...

« sa’w lé fè, ou sav sa’w ka kité, ou pa sav sa’w ké touvé ! »

men tonnan ! sa ki ni dèyè sé ti parol taa ?
                                                ay sav !
                                                man pa wè
                                                man pa tann
                                                anni sé santi man santi an vié ti liliyad fret
                                                         akondi an piti ti grenn mertji lajan
                                                                    ka glinnsé-désann lou ek flo
                                                                         dèyèkou flanm difé lanfè an paradi
                                                                                                                 krabik

                                    EK MWEN PA SA SIPOTE SA ! ! !

(…)

men si yo konpwann man ké mété dlo an djol mwen ba yo
                                                                         AWAT ! ! !
                                                                                    mwen pa paré pou sa
                                    pas mwen fè’y
                                                         mwen pis ki fè’y

                                                                          monté-tounen lespri-mwen
                                                                         asou bik mennen-vini ta an
                                                                         douvan-tet griji anlè sektitid
                                                                         an dot nonm pouvini
                                                             wi man fè’y
                                                                         désann-konyen fontet-mwen
                                                                         dous asou tjok fondalnatal an
                                                                         karé linet vè won ek épé k’ka
                                                                         kalé-souri anba dé zié san
                                                                         konpwann an atè sousékè
                                                                         soutirè.
                                                             man fout fè’y
                                                                         dékalpiché tout ti zédjui-lidé
                                                                         fannal ta an gran golet blan
                                                                         ek démon-bobech
                                                             ek
                                                                         apré mwen pran lanvi twa ti
                                                                         lion lò ki ja kité laj bwè
                                                                         wonm dèyè ka alé, mwen
                                                                         konbiné red asou an touch
                                                                         koko anchanté ki té vini
                                                                         lonjé là konsa, dwet an mitan
                                                                         woch dianman lavi-mwen
                                                                         (man té ni oliwon twa mwa)
                                                                         san palé zéklennden anpenn

                                                                         endémenyab ta an lapousiniè
                                                                         ti soley kako ka chabonnen
                                                                         fret men an jan fondok !

ek mi mwen atjolman, mi !
doubout dwet kon pitjet o pi wototo pitites-mwen
ek mi sa mwen menm ka di :
                                                              wi ras-mwen sé ras bata
                                                              ras bata ti zandwa
                                                              ras bata òlalwa
                                                              mwen ka jouwé tout manman lakréyasion
                                                              men mwen ka maché won !
                                                              (jik ka pasé pou ti kouyon : adan lespri lé
                                                                                                                    «gwo patwon»)
                                                              ek
                                                              goumen-mwen sé pa goumen avan-i-cho-i-tjuit
                                                                               men goumen o dènié bout
                                                              lanmou-mwen sé pa lanmou dé lanmen plen
                                                                               men lanmou zéklé lanmò
                                                              labelté-mwen sé pa labelté mak fa
                                                                               men labelté fannik
                                                              lonnè-mwen sé pa lonnè anba wob
                                                                               men lonnè lonbrik
                                                              vérité-mwen sé pa vérité rachot
                                                                               men vérité apoda
                                                              rayisans-mwen sé pa rayisans final di kont
                                                                               men rayisans tjwézon d’kò
                                                              ek
                                                              lalwa-mwen sé pa lalwa ipokrit
                                                                               men lalwa Tout-ki-Tout ! ! !
(…)
                                                        Jòdijou
                                                                   plat pié-mwen planté dwet kon pitjet atè Matinik
                                                                   mo kokozyé ka kléré ké tout difé nannan Djiyàn
                                                                   gel an mwen swef tout madè a La Gwadloup
                                                                   dé bwa-mwen sé lé bo Dominik é Sent lisi
                                                                   lespri-mwen ka pitonnen (ba !) nan ranblouzay Ayiti
                                                                   ek
                                                                   bway-mwen ka prétan an sanblé pouvini La Kwayib

                                                                      an sanblé aléliwon ki sé pòté
                                                                                     sé sé
                                                                                    An bay
                                                                                    An tout
                                                                                    An tjè
                                                                                    An nannan
                                                                                    An man-pa-sav-ki sa ki nèf épisétout !

                                                                        an bel gran sanblé won ek pozé ki sé fè nou
                                                                                    rivé jik dèyè do bondjé-a
                                                                                    ka dòmi nan fondòk lèspri nou an
                                                                                    ek, rivé-nou là, ralé an boutou, soupézé’y
                                                                                    ek
                                                                                    fè zéklè pété an kokozyé’y ! ! !

                                                                                     Lèmonn tèlman rèd é chimérik…
(…)

Asou tout tras nou maché
An tout kat-chimen nou koupé
Anba tout kach nou lévé
Douvan kaz, tout koutla tonbé
Dèyè mòn, tout lanmen lonjé
Annan tout tjè nou viré soudé…
                             Ek
                             tout Met woulé wè lawonn viré fòmé
                                                  « chonjé nou chonjé ! »
                                                  « chèché nou chèché ! »
                                                  « chayé nou chayé ! »
                                                  « chié nou chié »
                                                  « chouboulé nou chouboulé »
                                                  « chanjé nou chanjé ! »
                               Pas
                                               ki yo lé ki yo pa lé
                                               Sa té ja ékri
                                               Sé sa nou té ja di
                                               Mi sé sa ki té ja prévi
                                 Ek
                                 jiskont pou sèten grenn kòn an viré fè fléch anba kaka-a
                                               yonn dèyè lot, yonn viré lonjé dwet mandé :

Wonpwen ?
otila nou sòti, nan aléliwon fondok dènié ti kras lèrestan diri dou a…

Wonpwen ?
otila nou pasé, van vanté nan gran vwel karavel chajé ek dènié lerestan ras moun
anba lopsion dènié model chien, pa asou fifinay lapousiè étsétéra jou baré anba flanm
difé an sel gwo lanfè simen ek etsétéra ti rotjet zépol koupé…

Wonpwen ?
otila nou rivé, kokoneg chabonnen blan anba an gwo difé fret é founi an mitan an ti
tanbi kri ta an sel ti soupap ladélivrans jouké anba lopsion étsétéra mové fonksionè ek
neg souchien…

Wonpwen ?
otila nou lévé, souf nan zòtey soté ek kriyé si anba sigré an piti ti woch soley won
kon magot pozé pil aplon an mitan an twa-fwa-kat son ek mazi téré anba zékal do
latè…
Wonpwen ?

otila nou k’alé, ponm kannel mi an bonden kannari afrédi douvan-dèyè dotwa kadav
ti zibié akwarel an séri zépeng monté té pèsé si an mitan tjè zié...

            WONPWEN NAN KAT CHIMEN ?

Yonn
            Tjenbwazè pou konnet : bat do pa vo an kout zo

            Séyansié pou chonjé : gadé zafè pa kaloj fè
Twa
            Meltjò pou katjilé : djab ki djab pa djab
Kat
            Manntò pou ekzosé : zé an tjèkoko
Senk
            «Ek kiles ki ni tò atò ? »

(...)

Ek mi sa mwen menm kréyalizé, mi :

                                       Lavérité sé fifin blad-boyo dimi endépalpab an etsétéra
                                       mantézon an blok.
                                                                 yonn pa s’ay san lot
                                                                 akondi lapo épi kazak
                                    Ek épi
                                       Lespri-tantjil machoké nan mal tonbé pran so
                                       Lespri-tantjil machoké nan bal volé an wo
                                                                 adan lavi ni dé chimen
                                                                 mwen a pran lé dé !!!
                                    Ek épi
                                       Raché koupé, chien ka fè chat
                                       Tonbé kriyé, chat ka fè chien
                                                                 kou koupé, enfim
                                                                 jwenn épi félisité
                                    Ek épi
                                       Won dan won sisi dowman
                                       Kavalié a viré lévé Fon Ranmak
                                                                 an sizo pa ka rété ensiswatil
                                                                 kal koko fann an dé viré kolé
                                    Ek épi
                                       O pi wo sé désann atè
                                       A tout-a-tout, owa labadijou, owala
                                                                 anba nwèsè fiyapen blé a
                                                                 moun transpalin an souri-ri ba’w
                                    Ek épi
                                       O pi ba sé lévé yatè
                                       Nou sé met an mitan kaka
                                                                 zédjui lidé an soukou graté djel
                                                                 bek aparey-fèloup kriyé : wé !
                                    Ek épi
                                       Tou san fon, sé miwè san laliman
                                       éti tout moun kriyé bè kon mouton
                                                                 Ti finfin lalimiè kléré difé
                                                                 otan kon
                                                                 Gwo vonvon chabon zon

(…)
Anba chal mennen lavi a, nou pou lévé an bel jé titim :
         Bet zorey loliyé nan koud ?
                                                  Pwazon ladjé
         Pon chato anlè zépol ?
                                                 Térin lalwé
An fondok tiwè tab woulé kò a, nou a souflé an bel lanbi :

          Kanmanyok tjuit, sé pi ta pi tris
          Tomalin kri, sé chou pou chou
                                             Akondi fèy parapli bannann anba an lalin klè
                                             Oben fey fléch bannann anba an karenm neg
               Ek sé lespri ki met…

               (...)

               An bon jou, an bougfou rété i di konsa :

Soley ka dansé menm manniè kon potomitan
Planet ki pou, ka vini wondi alantou silon an larel rek
Silon léman tjè soley, silon kantité planet —menm jan kon atom !
(Kontel, an manniè’y, H2O sé an soley tjò idrojenn ki mayé ek dé planet tjò
loksijenn)
Détjekfwa, soley ka jwenn yann é lot yo pésa wondi ay séré fè agoulous dèyè do siel
Pasè sa moun pa sav, soley épi lalin pòté koko épi patat —dé lè pa grap ! kia kia kia...

(…)
Larel :
anni di an sel vié piti ti tras labou
                                             an mitan
                                                            dé zié timanmay chimérik ka néyé gadé dènié
                                                            piti ti kalech dlo nannan koko...

                                             Oben
                                             akondi sa ki soté di an tjè-yo :
                                                                 Ay !
                                                                 sik an luil anlè lech penwobè
                                                                 ek
                                                                 Eéé !
                                                                 tanbou dibas anba talon zédjui

                                                                  ek épi —wooop !

                                                                 Olémiléya atè kon ansiel
                                                                 la éti anni ek annou pofondé
                                                                                               ansanm-ansanm
                                                                 akondi an gran lavolé
                                                                 zwa ek kanna sovaj
                                                                 anwo an gran ma dlo atè Ayiti Toma
                                                                 Kod lonbrik a viré roté van ladésektitid...

(…)

Flan koko brilé anba twa kos vani
Avanki sonmey viré chayé lespri —siek tan
An mitan an bay salézon foul ek lanmen folmanté anlè bwa Gayak

« Sa ki rété apré siek tan taa ? »

Sé dé zié bigidi Zotey Poupouch
Sé dé zié lila La Solitè
Sé dé zié lò larviè Pakalien
Sé dé zié danmé atè Siziki
Sé dé zié Bwa Plakat Bwa
Sé dé zié sisit a Fon Madè
Sé dé zié ponm Zabriko Modi
Sé dé zié annwèsi Linet Vèmiyon
Sé dé zié Hala Kouskous Mizérab
Sé dé zié woch Dianman Ziblin
Sé dé zié bous a Tété Krital
Sé dé zié foto Bouch a Pizza
Sé dé zié klè Laklé Anglé
Sé dé zié fa Maria Totwa
Sé zié koko Niyaj Papiyon
Sé dé zié pil pa dèyè Bonm Ti klou
Sé dé zié won ek Tout-est-dans-le-mouvment
Sé dé zié an kal koko fes Tahiti

Anni di sé dé zié Lanlin An Soley
(…)

« Ek épi ki ankò ?… » — anba an vié piti ti kra-kra krazé

Zanno won dan won lové nan branch pié woz foul ek pitjan ti grenn dlo lawouzé ?
                                                                           Sé lanpion dèyè soukoup
La Rèn lévé baton’y anba gran manto lenn blan’y ?
                                                                           Sé danm karo pitjé tref tjè
Plim sosé nan tou lankriyé ?
                                                                           Sé tonbé ajounou, koud pa anlè tet
Manman anwo Papa ?
                                                                           Sé tak tiyanmay
Ayen épi ayen ?
                                                                           Sé Tout-nou

                                                           Ek
                                                     Doudou sé kowsol…

(…)
Zéklè titiri fè siyak pa dèyè piékoko
An blougoudou fè fondas kay-la tranblé nan kat poto’y
Sé volonté ki fè si kochon pa manjé.
Sé lonneté ki fè si lavwa égal.
Sé mèsi souplé ki louvri bariè.
Alè alè lanmen ka risouvrè.
Ek sa ki ta’w sé ta’w, sa ki pa ta’w pa ta’w.
Ek sa larviè pa jen chayé viré koupé.
Ek rété asiz viré pran kò, siek tan pandan, anba tout koulè fondonk an madafa lalwé
pou viré pran pati monté anba zong limiè soley difé…

(…)
Jou :
Djol dou fè siwawa an bonbon patat lanvi farin
Fey chaspo pété fè lajan PO!
Zwel séré zétwel ba Kado briyan
Plakonyen tet ay fè ti mouton
Lalin chokola séparé tout si pa ni bri
Ek
An jou
Dé ti grenn frenmi suiyé anba luil flanm difé an ti bek lanp lavièj
                                                          ek
                                                    ti zédjui filé a pitjé fran ek viré monté jik an bout
                                                   anba lang manjé koko fil-la !

« Ek la konsa, atjèman la, ou sé an nonm, ou pé ay di sa ba tout moun… »

...men ki tan ki jou, bondié ! ?

« Ou ké las ni tan konnet… »
(…)
Lalwa :
poto pilibo trésé anba zwel riban lawonn fiyansé
an mitan lakou-a, bò an piti ti savann ki ni la, anba mòn-an, otila dris van ka vanté
anlè an piti ti koulé dlo
tout bagay nawflaw !

Lalwa :
siwawa bèbel dijou wondi pran lavol oliwon an sel zandoli ladwaz
(alé-a sé ta’w, men tansion souplé…)
limiè bèbel pété difé won
                               pou
                               tounen étsétéra ti désen arlèken ka tounen luil an dé zié plon
                               lasosiété
avan laklé bwet-la anni viré séré KLAK! nan kat pitjet

Lalwa :
atann rantré siek tan doubout an pa lapot joupa banbou a
kouté tann fiyansé palé-ri-fè lafet —tjè an san !
rimet télégram an lanmen ek paré flè kokliko nan lanbiské —lonjè bel lafanmi
soukwé o sérié asou vites bel pawol pouvini

Lalwa :
zandoli fè dat pou ay pasé kriyé non tout ti bèbel prézan
Ti bonbon bokanté an lanmen pa tout bò, avan krey mako ay asiz partajé
—la konsa !…

Lalwa :
lawonn Démoli lawonn
zétwel, lalin, latè… tout bagay filé
zédjui pwenté an mitan an plato balans

Lalwa :
Doubout ay viré fè pénitans —pou siyaka tjek bonbon sé viré mantjé
Ek, final di kont, viré do ay mété dòmi kouché : « pas zot two konsa !... »

Lalwa : …
(…)

Ek vini touvé, an bon jou konsa, lavi foukan an dot séri viré pran
Lè’w gadé, toutpatou sé té henki :
« AU NOM DE LA LOI ! »
                     ek
                     Epé képi méday milé bef
                     Té ka désann débatjé ek bay monté vini doubout kriyé « LA LOI ! ! ! »
                     Andidan kon pa dèyè kay
                     Nan kwen nuit kon koté jou
                                          Sé té rantré boulvèsé tout ménaj
                                          Sé té rantré renté tout bel jennfi
                                          Sé té défonsé kay dékouvè tout trézò
                                          Sé té fè goj pasé tout moun lamitrayet
                                          pou viré vini pozé an simenn tan apré ka viré éséyé
                                          flaté : « mais ne vous affolez pas, je vous assure, tout
                                          va s’arranger…»
                                          Sé té viré monté dépozé an ti prézan rad bien eskanpé
                                          —an ti manniè pou viré rékonsilié
                                          Sé té….
                                          Sé té…
alos
         adan an ti poban lwil ek san obliyé an dènié ti sigré
                                                            woch dianman nou viré ay téré jik an
                                                            dèyè do talon bondié
                                                            ka espéré tjek ti manmay ki sé viré lévé
                                                            apiyé
(…)
Ek
Tjen bo tiré kat
Zépol té za batjé zouti
Pasè alè-alè —konsayé a, pa jòdi vwa-a té za trasé
                                         Etsétéra zanmi andéwò té za vini ba nou an klé
                                         Neg, Kouli, Chintok, Sirien, Ko’oba, Bétjé …
                                         Linò kon Lisid blié kaka nan zié ek viré sanblé !
                                         Asiré Ladjè Razié té kay pété —on jan won ek karé
                                         Dayè, sé pa jodi manmay-la té za koumansé
                                         Pi souvan ki rarman, yo a dé, anba bal militè Fransé
                                         —Neg mouskouyon jik ka ri ba sa ki té ja tonbé
                                         Erezdibonnè twa-fwa-kat nou an té za téré
                                         Yo sé met démonté Volkan Pèlé
                                         Sansannalé
                                         Anba ti kikik tet fè baton balié
                                         Janmen yo pa sé viré touvé
                                         Ola Ja lò a séré
                                         Pas i té ja potéjé
                                         Anba zel an lespri konpozé
                                         (...)
                                         Konsa poupalé bay alé
                                         An jan rek ek san diskoupé
                                         A midi fann, tout galenn té ka limen kouté
                                         Kout lang filé Papa Sésé
                                         Récapituler sa ki pasé…
                                         Pisè kon nou tout té ja sav
                                         Anba tout fondok bwa Lalma
                                         Ti bek limiè nou anba Chouboulout-nou
                                         An fonfonn tou kaché nou
                                         Konba-a té lwen fini bout
                                         « sans discontinuer, faces à ces quelques irréductibles
                                         patentés… »
                                         Ki pa té ses rété
                                         Bat lestonmak-yo chanté
                                         An vié piti ti chanté
                                         Pa yonn jòdijou
                                         Pa jenmen viré chanté
                                         (…)
                                         Ek an bon jou nouvel-la tonbé
                                         Sé chien-an té ka tiré pié ! ! !
                                         Anni sé Lafanmi yonn ki té mandé rété
                                         An ti koté nou pies pa jen oblié
                                         Eti Lafanmi té renmen sanblé
                                         Men toupannan nou té ka fété
                                         Ka lévé vè wonm nou monté
                                         An konpanyi vié blan milat épi bétjé
                                         Anba lakonsey an ti boul swif zié blé
                                         Ay monté konplo ek mové Fransé
                                         Pou viré ba nou an bon kout pié
                                         Tonnan ! Listwa té ka viré répété
                                         Men manntò-nou asiz pozé
                                         Nou pésa asiré tjenbé
                                         kouwòn piékoko lavérité
                                         —Bann mako a té lé
                                         jwé an sèvel-nou
                                         fè nou bliyé
                                         rivé jik tit savann nou
                                         Alos nou kouri ay sélé
                                         Dènié kras sa nou kréyalizé
                                         Avan nou viré ay résité
                                         Ba do-twa ti manmay Danjéré
                                         An bel-bel-bel ti chanté ka gloriyé
                                         Tout tras chimen Lalibèté
                                       EK YO ANDWA VIRE TOUVE’Y! ! !
(…)
Sikret sikré kriyé fè sik an bek sikriyé lavi ?
                                         Bol tomaren glasé
                   Platjé plat lanmen plakatap ek pijé zié :
                   Lonjè lonjé dwet asou pwent pitimi
                                                         Vréyaj douvan so
                   Lonjè asiz anlè tanbou lestonmak
                                                         Vréyaj dèyè do
                   Lonjè pwenti désann asou Tout
                                                         Douvan so jwenn dèyè do
« Pa jen menyen lanmen djab-la dèyè chapo-a »

Woch lévé anba dlo larvié
                                                     
                                                     sèpan graj lamalfentiz
                                                     
                                                     kribich kristalin labienfétiz
                                                     ek soutou-soutou
                                                     
                                                     bari klou anlè kréto
« Mayimiel a pasé sendou ba kò meltri »

Souflé kraché fè san nan klabas pisa
                                                  Ti liliyad fil flè dansé lawonn
                                                  o an ti mouch tet lajan pri an mitan
                                                  Kristal ziblin blé suiyé sek zié
                                                  Alò jijé wè viré pran bò ! ! !

« Léman tjè a doubout fè larel san diskoupé »

Ki nannan kalzé an vè dlo
Ki balansé katjilé li grenn zo
Tout vizion andwa égal !...
(...)
Lang tjè siwo Ti Sapoti niché do tjuiyè timanmay
Sé ponyen pitjan rech ki brilé anba téson difé partizan
Hélé anmwé : Rayisans fè konnésans Lanmou…

« Bondié O ! »
(…)
Tanbou nan flè banbou fè nou menyen atè nan fondonk siel
Tanbou ! Tanbou ! Tanbou !
Tanbou bat aléliwon anlè an krey zétwel galagway
Tanbou ! Tanbou ! Tanbou !
Tanbou « ras »
kon
Tanbou Sa ki « dwol »

Ti bwa ! ti bwa ! ti bwa !
Ti bwa bat an ras patak
Otan kon an wos pòtok

Chacha ! chacha ! chacha !
Chacha soukwé an pla diri lantiy
Kon an grap ti boul fè luil
Ek an séri blad souflé fwon anba bwet machoket, baton balé wonflé won anlè do
lapot, ek machi fil kriyé si anba flech ti kalbas kwi

Kou-taa
Papa Do anni soté déjanbé do Larèn
ek pitjé talon yo ay pran pati —ka plakonyen alé van akondi fléch Sagitè nan limiè
avia
Wob madras Bòn Manman vansé rantré pianm pianm an mitan lawonn-an ek vwel-li
olémiliéa avan i rété doubout dwet anwo gadjanm li
ek wop ! ren’y anni mété ka wondi tounen fol anlè kò’y —siek tan, avan i anni
balansé vréyé koy monté pou viré tonbé won atè-a —dwet kon pitjet : ABOUBOU !!!
An dris van kouri pasé lévé lapousiè dèyè lawonn dèyè —dotwa yich ka pléré gwo
dlo, nou tout doubout douvan an vié neg kongo nwè kon kolza yo kriyé Bèbè, asiz
anlè bèsay-li ka tjébé séré anba bra’y an piti ti bwet bwa trézò fèmen red é dri anlè an
gran lamistè…

Pou mwen menm —tjip ! mwen tiré pié-mwen…

(...)

Pawol Papa Do : lakonfes anba an pié prin Despay

                               Evité kò’w dézagréman —menm i vini chèché’w
                               Mété kò’w dakò ek tout moun
                               Travay san gadé
                               Ek kité lavi woulé, fout ! …
                               Sé akondi an pié bannann yo koupé pou an piti lévé pa anba’y
                               (Finaldikont, tjok grannom-lan dékouvè an ti woch blé ek
                               toupòté kaka Akayiman douvan fidji tjanmay-la ba’y)
                               
                               La, atjèman woulé galba’w !

                               Wi men ki tan ki jou, Bondié ?...

Dominique VELASQUES
Oben
ISABADJOK

Viré monté