Potomitan

Site de promotion des cultures et des langues créoles
Annou voyé kreyòl douvan douvan

ANNAKS II v. 1
Non chak mòso teks an liv
Le paratexte en créole

Pa konnet, mové!

Vèsion pdf - Vèsion doc

Éric Marthéli
22.05.2018

Poutji wouchach-tala?

Tout matjè ki ékri an liv an kréyol ni an problem lè i pou fini woulman liv-la (mise en page). Ki manniè pou di, ki mo kréyol itilizé pou: préface, postface, introduction, sommaire, biographie, autres ouvrages de l’auteur, déjà paru, à paraître, glossaire, lexique, bibliographie, etc.? Si fondas liv-ou (corps du texte) an kréyol é ou touvé an moun ki ékri an pawol-douvan (préface) ba’w an kréyol tou, ou pé ni lanvi pa matjé an tet teks-la Préface, pis Préface – an plis ékri épi ce an bout mo-a – sé fransé. Mé ranplasé préface épi ki sa? Ki sa sé matjè-a ja itilizé? Ki manniè yo matjé’y? Ki prézantasion yo chwazi? Mi bab! Mi mal tet, mi! lè ou pa ni anlo liv an kréyol adan bibliotek-ou, adan bibliotek komin-ou, lè Bibliotek Chelchè lwen, lè kanpis Matinik lwen.

Wouchach-tala (recherche) ka pòté asi manniè sé matjè kréyolopal la (créolophone) kriyé chak mòso teks an liv – paratexte an fransé –, sé pwopozision-an yo fè a pou bien abiyé fondas liv-yo, fondas jounal-yo. Pouki sa nou ka palé dè pwopozision? Sé dépi dènié siek-la nou koumansé wè liv an kréyol rivé anlè tab libréri é mouvman-an pran an bel balan dépi selman karant lanné. Si nou ka gadé Léwop selman é man ka bien di Léwop selman, liv enprimé an fransé, an anglé épi kisasayésa lang péyi neuropéyen ni pasé sis-san lanné dèyè yo é man pa ka menm palé di maniskri an laten é grek ki pli vié ankò. Dépi tan-tala, librè, éditè, matjè·z, tipograf, enprimè sé péyi-tala ni tan flijé yonn-dé solision prézantasion éti tout moun dako pou itilizé jòdijou. Dépi karant lanné sé matjè·z kréyolopal la ka pwopozé é itilizé solision é koumansé ni yonn-dé andidan yo ka rouvin souvanman, mé tout bagay poko fiks. Ni plas toujou pou mo-nef (néologisme), é pas tradision-nou an kon ti bébé ki fini lévé doubout pou maché, nou désidé, chaché san triyé twop, ranjé adan an lis-mo (répertoire) tout sé solision-pwopozision an nou touvé adan liv, jounal, nichtwel (sites internet) Matinik, Gwadloup, Giyàn, Ayiti, Rénion é tibren Sent-Lisi.

Travay-tala pa ni istorik, pa ni analiz pou pézé ki solision-pwopozision ka rouvin pli souvan, ka poté plis satis, ki solision-pwopozision pres flijé é éti pres toutmoun dakò pou itilizé kontel pawol-douvan pou préface. Sa toujou pa té ka entérésé nou. Sa nou té lé, sé té an zouti pou tout moun pé bat bè-yo.

Nou alé pli lwen ki sa Gérard Genette ka ranjé adan «paratexte» an liv-li a: «Seuils». Nou mété anplis sé solision-an nou touvé pou téat, sé jé-lespri a (jé épi let, épi mo), jounal, épi pliziè mo vokabilè kontel «ekzanp», «legzanp», «ekzèsis», «egzèsis». Pouki sa? Pas nou jwen yo é tout moun pa konnet sé solision-an ki ka ekzisté.

Ki sa ki nef an 2018?

Pou déziem vèsion-tala nou ni karant-kat (44) lantré an fransé an plis. Ni twasan-trant (330) lantré an fransé.

Nou itilizé sa yo ka kriyé an fransé «l’écriture inclusive avec utilisation du point médian» pou sé lantré-a an fransé mé osi adan dé mo kat pawol tala.

Nou rajouté an tablo alfabé pou kréyol Lagiyàn.

Nou rajouté an dènié dékaman (chapitre) avan lis-zouti a (médiagraphie). Nou kriyé’y «Anplisdisa» (annexes). Sé an koté zot pé touvé sé kod ASCII a pou tapé sé sign lalfabé fonétik entènasional la. Si zot bizwen mété an tablo konsa adan liv-zot, zot pé ké ni a pété tet-zot pou sav ki manniè fè.

Nou klèsi prézantasion chak lantré-a an fransé é ta chak solision-pwopozision an (gadé pli ba pou plis esplikasion).

Nou fouyé nichtwel Les Témoins de Jéhovah de France, pli gwo éditè liv, jounal, bwochi papié é élektronik (PDF, EPUB) an dives kréyol Lakarayib mé osi Loséan Endien.

Nou rajouté adan lis-zouti a pliziè liv matinitjé, gwadloupéyen, rénioné é ayisien sòti an lanné 2017 la.

Nou korijé plizié lérè kontel: lérè tradiksion, mové non matjè, lérè let (coquilles) ki glisé kò-yo anbenn…

Nou tiré sa yo ka kriyé an anglé an «easter egg» nou té glisé adan lis-zouti liv (médiagraphie/livres) kréyol gwadloupéyen an.

Métod

Zouti-tala ki ka prézanté kò’y kon an diksionnè, pou pèmet sé enfografis-la, sé matjè·z-a, éditè·z-yo a ki ka pibliyé liv an kréyol sel, liv an dé lang o twa lang (bilingue, trilingue) bien abiyé fondas liv-yo.

Pou kréyé’y nou pliché pliziè santèn liv an kréyol mé osi yonn-dé jounal nou touvé an bibliotek Matinik, Lafwans é asi Entènet. Nou gadé pou lis-zouti a (médiagraphie) sé dokiman-an, nou jwenn éti té ka prézanté opli piti an solision.

Si nou touvé anlo dokiman pou kréyol Matinik Gwadloup Giyàn Ayiti an bibliotek, Entenet chayé ban nou anlo liv ayisien. Ni an sèvis, «Look inside!» éti Amazon ka pwopozé ki ban nou an bel balan pou sé liv ayisien an. «Look inside!» ka pèmet ou gadé yonn-dé paj sé liv-la Amazon ka vann lan: lapo douvan (première de couverture), lapo dèyè (quatrième de couverture), sé prèmié paj-la, prèmié dékatman-an (chapitre), dènié-a é lis sé dékatman-an (sommaire). Épi sa, nou trapé anpil solision-pwopozision sé matjè ayisien an ki ka viv é/ou ka pibliyé Étazini é Kanada, ka itilizé. Anlo pami sé liv-tala sé liv élektronik (ebook) pou sé machin Amazon lan: «Kindle.» Nou pliché Amazon US, Kanada é Frans.

Kon tout diksionnè nou ranjé sé twasan-trant lantré-a an fransé épi an lod alfabétik. Nou ni chak lè: non mòso teks la an fransé, non kréyol-la, sé solision-pwopozision an ranjé adan chak sé kréyol-la é lè nou té pé, an legzanp pou kléré manniè yo itilizé chak solision-pwopozision an. Pou chak solision-pwopozision nou mété référans liv la, jounal la oti nou touvé’y. (Non matjè·z-a, Non dokiman an) oben (Non jounal la, Non déktaman an).

egzanp

Anthologie
Kreyòl Ayiti

Mosochwazi

egzanp

Mosochwazi pawòl ki ekri an kreyòl ayisyen | Anthologie de la littérature créole haïtienne
(Bajeux, Mosochwazi pawòl ki ekri an kreyòl ayisyen)

Pou ranjé sé kréyol-la nou kopié tit an jounal bédé matinitjé ki té ka paret lé lanné swazantdis-katraven: M.G.G. Martinique Guadeloupe Guyane. Nou rajouté dèyè kréyol Matinik Gwadloup Giyàn; kréyol Ayiti, Sent-Lisi é Rénion. Tout sé solision-pwopozision an ké toujou koumansé épi kréyol Matinik pou fini épi Rénion. Lis-zouti a (médiagraphie) an bout dokiman-an ranjé menm manniè a.

Nou rikopié sé solision-an épi menm lòtograf-la nou jwenn la.

Si nou mété an lendik (renseignement) an plis di solision-an, nou matjé’y épi vokabilè é lòtograf kréyol péyi a nou ranjé solision-an, sof, pou Ayiti é Larénion. Pou Matinik nou itilizé lotograf GEREC-F 2, Gwadloup GEREC 1. Piski nou pa ka métrézé kréyol ayisien é réinioné a nou itilizé kréyol é lotograf GEREC-F2 pou sé lendiks-la.

Dayè zot pé rimatjé ki dé mo kat pawol tala ékri épi lòtograf GEREC-F 2.

Tousa ki an anmitan kroché […] sé dé lendiks nou mété pou présizé an bagay. Souvantfwa pou présizé ki lang matjè-a itilizé.

egzanp

SAV SA
[teks an matinitjé]
(Mauvois, Antigòn)

Kon nou té ka di zot pli wo, adan lis-zouti a (médiagraphie) sé dokiman-an ranjé silon kréyol-yo. Matinik ka wouvè bal-la é Rénion ka ranjé violon nan sak pou respekté lod M.G.G.A.S.R. la. Mé ou ni an group M.G.G (pas ni liv ki an dé o twa kréyol) é an gwoup Fransé.

Pou sa ki pa sa bien li kréyol-la; zot ké touvé an koumansman dokiman-tala twa tablo «Alphabet phonétique international» ki ka prézanté sé son kréyol la. Sé tablo-tala ka prézanté sé son é lotograf kréyol matinitjé a, sé son é lotograf kréyol gwadloupéyen a é ta Giyàn la. Sé lé zot kréyol-la pa djè diféran.

Projé pou 2019

Lanné prochenn nou ké rajouté dé lendeks:

An lendeks non tout sé matjè·z-a éti nou sité adan sé legzanp-la.

An lendeks non tout sé liv-la koté nou sòti sé egzanp-la.

Adan dékatman «Anplisdisa» a (annexes) ké ni dé model tout fet, prézantasion liv.

An travay konsa pé pa fet san moun ki ka ba’w balan, san moun pou endé’w. On granmèsi pou:

Jid Duranty (Bibliotek minisipal komin Chelchè). Bokantaj nou trapé toulongalé épi’y pou koreksion sé liv-li a klèsi lidé-nou asi konstriksiònman zouti-tala.

Mèsi an chay, sé manmay Bibliothèque Schœlcher a (Fodfwans), mansion espésial pou Patrick Brédas, sé ta Fonds Régional SCD Kanpis Chelchè a, pou reskonsab Bibliotèk minisipal Riviè-Pilot la; Céline Auster é Doyle Lony: Fonds des Recueils koté Bibliothèque national de France.

Man pa ka bliyé André Robert matjè rénioné, éditè reskonsab K.A. éditions pour sé mofwazaj-la an lang rénioné a, Djant M’Bitako, Roger Valy-Plaisant é Aude Désiré pour sé répons-lan apré sé kourilet-la nou vréyé ba yo a. An gran mèsi Térèz Léotin pou sé koreksion-an. Man pa ka bliyé Gladys Gonfier é Lucie Barbosa pou balan-an yo ban mwen.

Kon travay-tala sòti épi an lisans Creative Commons 3, tout moun pé ripran’y pou konplété’y dépi yo ka respekté larel lisans la nou chwazi a. Gadé paj niméwo 2 é asi entènet pou sav sa sa vé di lisans-la nou chwazi a.

boule  boule  boule

ANNAKS I (2016)

Viré monté